Klatka z azbestu zamykająca serce rozżarzone do białości

Surrealizm miał swoje początki w latach 20. XX w. Dokładnie sto lat temu André Breton napisał manifest surrealizmu. „Manifeste du surrealisme” był pierwszą publikacją przybliżającą założenia kierunku – przede wszystkim w literaturze. W ślad za tą artystyczną odezwą przyszła kolejna – „Drugi manifest surrealizmu”, który stanowił już pełną wykładnię idei.

W manifeście Breton zawarł teorię na temat malarstwa głoszącą, że „Wartość obrazu zależy od piękności otrzymanej iskry”, czyli że ważniejsze od walorów czysto malarskich są emocje kierujące artystą. Manifest przyniósł w odniesieniu do literatury, ale dotyczy to również malarstwa, rozważania o funkcji oraz znaczeniu wyobraźni i snu. Postawę realistyczną Breton określił jako „zaprzeczenie wzlotu intelektualnego i moralnego”.

Tytuł artykułu „Klatka z azbestu zamykająca serce rozżarzone do białości” to określenie, jakim Breton w 1938 r. opisał poezję, którą tworzył Comte de Lautréamont, autor książki Les Chants de Maldoror (Pieśni Maldorora). Surrealiści uważali go za swojego mistrza.

„Surrealiści kreowali oniryczne, nierealne światy, pełne zaskakujących zestawień, pozostające w sprzeczności z racjonalistycznym sposobem opisywania rzeczywistości, reprezentujące tzw. model wewnętrzny” – wyjaśnia kuratorka wystawy Hanna Doroszuk. „W Polsce grupa związana bezpośrednio ze środowiskiem Bretona nigdy się nie zawiązała, jednak na przestrzeni prawie stu ostatnich lat w polskiej sztuce pojawiały się pewne symptomy surrealizmu. Im właśnie poświęcona jest wystawa Surrealizm. Inne mity” – stwierdza dalej kuratorka.

Wystawa jest próbą spojrzenia nie na historyczny ruch, ale na surrealizm jako zjawisko globalne – różnorodne i inspirujące. Najwcześniejsze prezentowane prace pochodzą z dwudziestolecia międzywojennego, najpóźniejsze to dzieła twórców związanych z założonym w latach 50. XX w. ruchem Phases.

Na ekspozycji pokazane są prace ponad sześćdziesięciu artystów, w tym: Marka Włodarskiego (Henryka Strenga), Aleksandra Krzywobłockiego, Marka Piaseckiego, Fortunaty Obrąpalskiej, Jerzego Kujawskiego, Erny Rosenstein, Władysława Hasiora, Zbigniewa Makowskiego, Jerzego Skarżyńskiego, Urszuli Broll.  Jest też kilka współczesnych realizacji – instalacja Nokturn Dominiki Olszowy, przygotowana specjalnie na potrzeby wystawy w MNW, prace Goshki Macugi, kolektywu Slavs and Tatars oraz Jana Jakuba Ziółkowskiego. Przegląd dzieł polskich twórców dopełnia niewielki zestaw prac autorów zagranicznych, takich jak: Max Ernst, Wifredo Lam, Victor Brauner, Raoul Ubac, Hans Bellmer.

Wystawa umożliwia bliższe poznanie technik typowych dla surrealizmu, takich jak: dekalkomania, grataż, frotaż, prezentuje także surrealistyczne przedmioty i fotografie. Eksponaty pochodzą z kolekcji MNW oraz z innych ośrodków polskich i zagranicznych: Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Fotografii w Krakowie i Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, a także Centre Georges Pompidou w Paryżu, mumok – Museum moderner Kunst Stiftung Ludwig Wien w Wiedniu i kolekcji prywatnych.

Surrealizm. Inne mity

Muzeum Narodowe w Warszawie
10 maja – 11 sierpnia 2024 r.

Kuratorka: Hanna Doroszuk

Zdjęcia: Bartosz Bajerski / serwis prasowy Muzeum Narodowego w Warszawie