Krakowska Manggha. Must-see! Wystawa poświęcona twórczości Shigeru Bana

Przed nami otwarcie wystawy w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie – „Shigeru Ban. Architektura i działania społeczne”. Czy Polacy znają twórczość Shigeru Bana? 

Hubert Trammer, Dominik Lisik: Nie wiadomo nam o żadnych badaniach przeprowadzanych na temat tego, na ile twórczość Shigeru Bana jest w Polsce znana, więc możemy oprzeć się tylko na własnych, a więc niereprezentatywnych obserwacjach. Mamy wrażenie, że pośród osób niezajmujących się zawodowo tworzeniem architektury ani jej opisywaniem, ale jednak mocno nią zainteresowanych Shigeru Ban jest dobrze znany. Generalnie jednak wydaje się nam, iż większość polskiego społeczeństwa o nim nie słyszała. Niektóre osoby mniej zainteresowane architekturą dowiedziały się o Shigeru Banie w związku z tym, że w 2022 r., po rozszerzeniu się rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie, na terenie Polski w miejscach przebywania ludzi uchodzących z Ukrainy były zastosowane parawany Paper Partition System, które są najczęściej realizowanym projektem Shigeru Bana. W sytuacjach kiedy w różnych miejscach świata zdarzają się katastrofy naturalne czy wojny, Shigeru Ban poszukuje ludzi będących na miejscu i zwraca się do nich z propozycją  zamontowania zapewniających namiastkę prywatności parawanów na podstawie jego projektu. W taki sposób doszło do ich zastosowania w naszym kraju i przygotowania w Polsce ich elementów, które wykorzystano w Ukrainie.

Shigeru Ban jest architektem bardzo wszechstronnym, autorem różnorodnych obiektów. Czy na wystawie w MSiTJ Manggha będzie pełny przekrój jego dorobku?

Dorobek Shigeru Bana obejmuje ponad tysiąc przedsięwzięć. Same parawany Paper Partition System powstały w niemal sześciuset miejscach. Jeśli nie liczyć oddzielnie rozwiązań realizowanych wielokrotnie, zejdziemy do poziomu kilku setek projektów. Dla zachowania przejrzystości wystawy ograniczyliśmy ją do 51 przykładów. Staraliśmy się pokazać możliwe szeroki przekrój – ukazujący zarówno różnorodność jego twórczości, charakterystyczne jej kierunki, jak i relacje  pomiędzy poszczególnymi dziełami. Jednakże w sytuacji tak szerokiego i wielowymiarowego dorobku oraz naszej decyzji o tym, aby wystawa nie osaczała odwiedzających swoją zawartością, nie byliśmy w stanie pokazać pełnego przekroju dorobku Shigeru Bana. Szerzej jest on pokazany w wydanym w związku z wystawą katalogu, w którym zawartych jest 78 projektów, a także teksty opisujące jego twórczość. Niemniej również katalog daje tylko pewną część przekroju dorobku Shigeru Bana. Nie tylko pod względem prezentacji poszczególnych projektów, ale i ich rodzajów. Wydaje nam się jednak, że nawet ta namiastka daje obraz bogactwa i różnorodności jego dorobku.

Czy projektom społecznym poświęcą Panowie najwięcej miejsca? Jak będą rozłożone akcenty?

Wystawa składa się z trzech działów prezentowanych osobno w trzech salach. Każdą zajmuje inna tematyka. W dużych salach są „Architektura odbudowy”, obejmująca 22 projekty, i „Architektura reprezentacyjna”, gdzie pokazujemy 20 projektów, zaś w małej „Produkt eksperymentalny”, przedstawiamy tam meble i inne przedmioty – razem 10 projektów. Tak więc, biorąc pod uwagę liczbę prezentowanych projektów i powierzchnię ekspozycji, dział „Architektura odbudowy”, czyli projekty związane z aktywnością społeczną, zajmuje tyle samo miejsca, co dział dotyczący projektów, które określiliśmy jako reprezentacyjne. Przy tym część z nich to obiekty publiczne, więc mają one ponadto znaczenie społeczne. Z drugiej strony dworzec Kolei Japońskich w Onagawie, w którego budynku mieści się też łaźnia termalna, można uznać za normalne zlecenie publiczne. Umieściliśmy go jednak w dziale „Architektura odbudowy”, gdyż powstał w ramach odbudowy po trzęsieniu ziemi i stanowi kontynuację wcześniejszych działań Shigeru Bana w tym mieście.

Czy mogą Panowie przybliżyć tę realizację?

Bezpośrednio po trzęsieniu ziemi zrealizowano tam parawany Paper Partition System, a później tymczasowe osiedle kontenerowe na terenie stadionu do baseballa. W skład tego osiedla weszły ukształtowane w innowacyjny sposób domy mieszkalne, centrum społeczne, biblioteka i znajdująca się pod namiotowym dachem przestrzeń spotkań.

Czy w katalogu, w którym, jak Panowie wspomnieli wcześniej, zaprezentowanych jest więcej projektów niż na ekspozycji, wątki są podobnie rozłożone jak na wystawie?

W katalogu proporcja jest inna. W dziale „Architektura odbudowy” pokazujemy te same 22 projekty, w dziale „Architektura reprezentacyjna” 43, zaś w „Produkcie eksperymentalnym” 13. Warto jednak zwrócić uwagę, iż powtarzalność projektów dotyczy głównie działań pomocowych. I za tymi 22 projektami kryje się ponad sześćset realizacji w różnych miejscach.

Można powiedzieć, że nadreprezentowane są pawilony japońskie z wystaw światowych. Oba  takie obiekty zrealizowane przez Shigeru Bana (w 2000 r. w Hanowerze i w 2025 r. w Osace) włączyliśmy do wystawy. Ale to wynika z ich znaczenia dla twórczości Shigeru Bana.

Jakie jeszcze tematy są szczególnie zarysowane?

Generalnie pokazujemy dużo obiektów zbudowanych z wykorzystaniem rur papierowych, nazywanych przez polskich specjalistów z tej dziedziny tulejami papierowymi. Wynika to z tego, iż Shigeru Ban jest pionierem i światowym mistrzem zastosowania ich w architekturze.

Zależy nam na pokazaniu współzależności między poszczególnymi projektami Shigeru Bana. To miało duży wpływ na dobór prezentowanych na wystawie projektów. Szczególnie czytelne jest to w treści katalogu. Została temu podporządkowana kolejność wybranych do niego przykładów. Katalog zawiera też teksty (w tym napisane przez samego Shigeru Bana oraz pracujących z nim na co dzień Yasunoriego Harano i Taro Okabe), które przybliżają twórczość pracowni Shigeru Ban Architects i jej uwarunkowania.

Jak ukierunkowali Panowie uwagę odwiedzających wystawę i czytelników?

Wyróżniliśmy dziesięć rozwiązań charakterystycznych dla twórczości Shigeru Bana. Są one omówione na wystawie i w katalogu, a przy każdym prezentowanym projekcie są wymienione te z nich, które w nim zostały zastosowane. W gmachu Centre Pompidou-Metz pojawiły się one wszystkie. Ten obiekt jest o tyle ciekawy, iż nie jest zbyt fotogeniczny. Natomiast wizyta na miejscu pozwala docenić jego wspaniałość. Mamy nadzieję, iż choć częściowo pozwolą na to pokazujące go dwie duże makiety. Prezentująca cały obiekt wraz z najbliższym otoczeniem i druga pozbawiona pokrywającego go spektakularnego dachu, a dzięki temu ukazująca złożoność jego struktury. Obok będzie eksponowany chiński kapelusz będący inspiracją dla konstrukcji wspomnianego dachu – najbardziej chyba wyrafinowanego przykładu powłoki szkieletowej. Tego typu konstrukcje powstają od XIX wieku, ale Shigeru Ban i współpracujący z nim konstruktorzy mają znaczący wkład w ich rozwój.

Czy Panów zdaniem Shigeru Ban preferuje jakieś tematy, czy wszystkie traktuje tak samo?

Shigeru Ban podejmuje się bardzo różnych tematów i do wszystkich podchodzi z dużym zainteresowaniem. Jednakże jego zaangażowanie w projekty dla ludzi dotkniętych klęskami żywiołowymi, wojnami czy innymi katastrofami wynika z tego, iż po dziesięciu latach od rozpoczęcia działalności jako architekt był zawiedziony tym, iż pracuje wyłącznie dla ludzi bogatych. Dba więc o to, aby realizować jak najwięcej takich projektów. Z drugiej strony od czasów studiów marzył o stworzeniu pawilonu na wystawę światową, a później aktywnie zabiegał o uzyskanie takiego zlecenia.

MSiTJ Manggha zawarło w opisie wystawy stwierdzenie, że będzie interesująca nie tylko dla profesjonalistów. Jak Panowie to osiągnęli? Czy możemy uchylić rąbka tajemnicy?

Przede wszystkim służy temu pokazanie na wystawie około 40 makiet i innych fizycznych obiektów. Będzie tam kilka mebli i innych przedmiotów pokazanych takimi, jakimi są. Także architektura zostanie w kilku przypadkach zaprezentowana w skali 1:1. Będzie kilka detali szczegółów w tej skali, zrekonstruowany w całości Dom z bali papierowych, wznoszony w miejscach różnych katastrof, dwa moduły układu parawanów Paper Partition System oraz fragment szkoły wzniesionej po trzęsieniu ziemi w Chinach.

Kilka projektów zostanie pokazanych za pomocą zestawów makiet, w różnej skali, czy też zestawów makiet i detali, pokazujących je zarówno całościowo, jak i w szczegółach. Kilka makiet jest wykonanych w ten sposób, że obiekty zostały przecięte tak, aby widać je było zarówno z zewnątrz, jak i od wewnątrz. Niektóre makiety pokazują też przebywających w obiektach czy przy nich ludzi. Częścią wystawy będą również liczne fotografie. W naszym przekonaniu sprawi to, że całość będzie czytelna i interesująca także dla osób nieumiejących odczytywać architektonicznych rysunków.

Jakie wydarzenia będą towarzyszyć ekspozycji w MSiTJ Manggha?

Odbędą się oprowadzania prowadzone przez edukatorów Muzeum i oprowadzania kuratorskie. Podczas części z nich będzie miało miejsce składanie dwóch modułów parawanów Paper Partition System. Planujemy także warsztaty i wykłady. Myślimy o zorganizowaniu minikonferencji „Shigeru Ban w Europie Środka”, na którą chcemy zaprosić osoby uczestniczące w projektach Shigeru Bana na terenie Polski, Ukrainy i Słowacji, aby opowiedziały o związanych z tym doświadczeniach.

Kuratorzy: Hubert Trammer i Dominik Lisik

Hubert Trammer, architekt, nauczyciel i publicysta. Sędzia i współorganizator konkursów architektonicznych. Nominujący do edycji 2015, 2019, 2022 i 2024 Nagrody Architektonicznej Unii Europejskiej im. Ludwiga Miesa van der Rohe. Współlaureat konkursów architektonicznych z Archigrest i Toposcape. Współpraca między innymi z: Urzędami Miast Lublin, Lwów, Mikołajów, Puławy, Strasburg, Warszawa i Wrocław, Komisją Europejską, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, niemieckim Federalnym Ministerstwem Edukacji i Nauki, czasopismami Architektura-murator i A10 – New European Architecture, Shigeru Ban Architects, Volunteer Architects Network, Ro3kvit Urban Coalition for Ukraine, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, Narodowym Instytutem Architektury i Urbanistyki, Fundacją Twórców Architektury, Stowarzyszeniem Architektów Polskich SARP, Litewską Unią Architektów, holenderską fundacją Architectuur Lokaal, Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Studentów Architektury OSSA, ukraińską organizacją Misto Reboot z Łucka, Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Osiedli Mieszkaniowych w Lublinie, Galerią Sztuki Współczesnej Wozownia w Toruniu, Narodową Galerią Sztuki Zachęta, Wydziałem Budownictwa i Architektury Politechniki Lubelskiej, Wydziałami Architektury Politechnik Warszawskiej i Białostockiej, oraz ETH Zürich.

Dominik Lisik, projektant i krytyk designu urodzony w Krakowie. Ukończył z wyróżnieniem Wydział Form Przemysłowych i równolegle Wydział Architektury Wnętrz na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki. Studiował architekturę w londyńskiej Architectural Association School of Architecture zaś pracę doktorską obronił na Wydziale Wzornictwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Projektant zajmuje się krytyką i promocją polskiego dizajnu i architektury w kraju oraz poza jego granicami. Jest autorem wielu krytycznych tekstów i wywiadów przygotowanych dla kwartalnika projektowego 2+3D, miesięcznika Architektura-Murator a także internetowego pisma Formy. Dominik Lisik jest współautorem angielskojęzycznego albumu „Polish Design: Uncut” opisującego polski dizajn po roku 2000 powstałego dla Instytutu Adama Mickiewicza w Warszawie oraz polskiej wersji tej publikacji wydanej przez kwartalnik 2+3D. Projektant od lat zajmuje się badaniami nad kulturą Japońską pod kątem tradycyjnego rzemiosła, wzornictwa a także historycznej i współczesnej architektury. Stale współpracuje z Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha gdzie realizuje kompleksowe wystawy. Prowadził również wykłady o współczesnym designie w Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK i Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie.

Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie

Wystawa „Shigeru Ban. Architektura i działania społeczne”
Kuratorzy: Dominik Lisik, Hubert Trammer
Idea, wsparcie merytoryczne: Krzysztof Ingarden
Projekt aranżacji: Dominik Lisik
Koordynacja: Aleksandra Kalfas
Identyfikacja wizualna: Marta Szmyd
Współpraca: Yasunori Harano, Jerzy Łątka, Taro Okabe