Blum i Cieśniewski – spotkanie, które zaowocowało wspólną wystawą

Sztuka to płaszczyzna, na której wartości i idee artysty spotykają się z emocjami i przeżyciami odbiorcy. Przypadek: Blum i Cieśniewski. Gdy tym odbiorcą jest drugi artysta, który dosłownie odnajduje siebie na płótnie innego twórcy, dochodzi do fenomenalnego zderzenia. Tak było w przypadku Avivy Blum i Wojciecha Cieśniewskiego. Ich ścieżki zbiegły się przypadkowo w 2022 r. w 80. rocznicę Zagłady gett w Otwocku, Falenicy i Rembertowie. Wydarzenie upamiętniła wystawa prac Wojciecha Cieśniewskiego pod wymownym tytułem „A jednak życie”. Zainspirowany odnalezionymi na profilu FB „Otwoccy Żydzi” fotografiami artysta w pełen ekspresji sposób odmalował zdarzenia i postacie z przeszłości. Wśród wystawionych prac znalazła się „Wiosna narodu 1948” – obraz zainspirowany fotografią trzech nastolatek przebywających po wojnie w Domu Dziecka im. Dawida Guzika w Otwocku, do którego trafiały ocalałe żydowskie dzieci. Jedną z nich okazała się Aviva Blum. Jej matka, Luba Bielicka-Blum była kierowniczką otwockiego domu sierot. Znalazłszy informacje o wystawie „A jednak życie” w Internecie, Aviva rozpoznała tam siebie. Tak doszło do spotkania artystów, które zaowocowało wspólną wystawą prac o tym samym tytule, który nabrał jednak dodatkowych znaczeń.

Organizowana przez Muzeum Żydów Mazowieckich, Oddział Muzeum Mazowieckiego w Płocku wystawa jest kolejnym rozdziałem opowieści o życiu mimo wszystko. Blum i Cieśniewski. Zestawienie ich obrazów pozwala uchwycić różnicę artystycznych postaw świadków Zagłady i kolejnego, powojennego pokolenia. Artyści ocalali z Zagłady, do których należy Aviva Blum, po wojnie mierzyli się̨ z niemożnością̨ znalezienia adekwatnego języka dla wyrażenia swych traumatycznych przeżyć. Blum jako artystka, odcięła się̨ od wojennej historii i oddała studiowaniu pejzażu w nowej ojczyźnie, transponując go na kompozycję barw i form. Cieśniewski z kolei należy już̇ do kolejnego pokolenia, które zmaga się̨ nie z bezpośrednim doświadczeniem, lecz pamięcią. W swoich obrazach przywołuje tragiczne zdarzenia i podejmuje próby dotknięcia doświadczeń, których nie potrafi zrozumieć. W jego onirycznych pracach przeszłość miesza się̨ z teraźniejszością, rzeczywistość ze snem, świadcząc o niemożności stworzenia spójnej reprezentacji tego, co się̨ wydarzyło.

Blum i Cieśniewski

Zarówno Blum jak i Cieśniewski, choć posługują̨ się̨ odmiennym językiem malarskim, malują̨ tak, jak widzą i czują̨. Aviva Blum często podkreśla, iż sztuka stała się dla niej sposobem ucieczki od straszliwych wspomnień z czasów wojny i przestrzenią, w której mogła znaleźć spokój i ukojenie. Z równą̨ powagą traktuje twórczość Wojciech Cieśniewski, który sztukę rozpatruje w kategoriach nie tylko estetycznych, ale i etycznych. Malując otwockich Żydów, ożywia postacie tych, którzy zginęli lub zestawia zmarłych z ocalałymi. Jego malowanie staje się aktem moralnym, wyrazem niezgody na śmierć. Choć więc jedno ucieka od historii w świat natury, zaś drugie dramatycznie usiłuje tej historii dotknąć, artystów łączy podobny stosunek do sztuki: oboje wydają̨ się̨ przypisywać jej ocalającą, zbawczą rolę. Ich wspólna wystawa to już nie tylko opowieść o sile życia, ale też mocy sztuki. Prace artystów oglądać można do 23 sierpnia 2023 r. w Płocku przy ul. Kwiatka 7.

Przestrzeń wystawiennicza projektu pracowni WXCA

Także sama przestrzeń wystawiennicza jest kontynuacją otwockiej wystawy, a za jej projekt ponownie odpowiada Pracownia Architektoniczna WXCA. Pracujący przy koncepcji wystawy architekci: Paweł Wolanin, Ewelina Szeląg oraz Marta Sękulska-Wrońska zabierają zwiedzających w ekscytującą podróż do malarskiego świata Avivy Blum i Wojciecha Cieśniewskiego. To niezwykłe spotkanie dwojga artystów odbywa się w budynku dawnej synagogi mieszczącej obecnie Muzeum Mazowieckich Żydów. Architektom zależało, by układ ścian, na których wiszą obrazy wyraźnie odcinał się od przestrzeni Sali Modlitw o symetrycznym charakterze. Ważne było, by w gąszczu nowych, tymczasowych płaszczyzn nie zatarła się oryginalna struktura oparta na czterech słupach. – Uzyskaliśmy to zarówno nieregularnym, niesymetrycznym układem ścian jak i ich barwą. Kompozycja została nieskrępowanie nałożona na wnętrze Sali, tak by prosto określone płaszczyzny wyznaczyły nowe, bardziej intymne przestrzenie do obcowania ze sztuką. Jednocześnie zachowaliśmy oś widokową od wejścia, ponad zlokalizowaną na środku Bimą, do zabytkowej Arki Tory. Z kolei kolor przygaszonego granatu jednoznacznie wyróżnia ścianki spośród jasnych, zabytkowych ścian synagogi. Dodatkowo lustrzane cokoły sprawiają, że ściany niosące obrazy nabierają lekkości – lewitują nad posadzką – opowiadają o projekcie przestrzeni wystawienniczej architekci z WXCA.

Aviva Blum-Wachs urodziła się w 1932 r. w Warszawie jako Wiesia Blum. Wraz z matką i bratem zdołała wydostać się z warszawskiego getta i przeżyła wojnę, ukrywając się po aryjskiej stronie. Po zakończeniu wojny, w wieku 18 lat, zdecydowała się na emigrację do Izraela, gdzie zmieniła imię na Aviva i zamieszkała w kibucu Revadim. Tam rozpoczęła twórczość artystyczną. Uczyła się rysunku w Instytucie Schwartzmana i studiowała malarstwo w Intytucie Avni w Tel Awiwie, a następnie grafikę w Akademii Bezalel w Jerozolimie. Inspiracją dla jej prac graficznych i obrazów najczęściej jest izraelski pejzaż, zwłaszcza wzgórza otaczające Jerozolimę, w której ostatecznie zamieszkała. W swoich obrazach pejzaż poddaje artystycznej syntezie i transponuje na język abstrakcyjnych, uroszczonych form. Szczególną wagę przywiązuje do barw, które harmonizuje bądź kontrastuje, przez co jej prace zyskują dramatyczny, ekspresyjny wyraz.

Wojciech Cieśniewski urodził się w 1958 r. w Działdowie. Ukończył studia matematyczne w Olsztynie po czym wyjechał do Warszawy, gdzie odbył studia malarskie na Akademii Sztuk Pięknych. Do dziś pracuje na macierzystej uczelni, od dziesięciu lat jako profesor. Zaczynał od abstrakcji, z czasem przeszedł do figuracji, dążąc do większej jednoznaczności i komunikatywności obrazu. W ostatnich latach coraz częściej podejmuje rwątki z tragicznej historii XX w., wyrażając solidarność z ofiarami prześladowań i totalitaryzmów. Powracającym w jego twórczości tematem jest trudna historia własnej rodziny i rodzinnej miejscowości, mazurskiego Działdowa, rozgrywająca się w cieniu faszyzmu i powojennej komunistycznej rzeczywistości.