Bizantyjska nostalgia – między sacrum a profanum
W warszawskim Centrum Sztuki Współczesnej trwa wystawa „Bizantyjska nostalgia” prezentująca prace polskich i ukraińskich artystów, których twórczość odnosi się do dziedzictwa Jerzego Nowosielskiego.
4
Ideą ekspozycji w Zamku Ujazdowskim jest nie tyle porównywanie i szukanie różnic, ile odnajdywanie wspólnych korzeni i tradycji sztuki polskiej i ukraińskiej.
Bizantyjska nostalgia – tych słów Tadeusz Kantor użył w odniesieniu do sztuki Jerzego Nowosielskiego. Jak ujęła to kuratorka wystawy, Victoria Burlaka: „Jego malarstwo, fascynujące przedziwnym współistnieniem dwóch wymiarów – sacrum i profanum, duchowości i cielesności, mistyki i racjonalności, pragnienia absolutu i intensywnych doznań erotycznych – stało się punktem wyjścia poszukiwań, które doprowadziły do powstania tej wystawy. Nowosielski był jednym z najważniejszych metafizyków XX wieku, a metafizyka ta narodziła się na skrzyżowaniu tradycji kulturowych Wschodu i Zachodu”. Można, więc śmiało nazwać go pośrednikiem w dialogu sztuki polskiej z ukraińską.
Przełomowym wydarzeniem w życiu, które miało największy wpływ na jego sztukę, była wizyta w ukraińskim muzeum. Artysta opisywał, że „został zaatakowany przez kolosalną wręcz ilość ikon, które były pierwszorzędnymi dziełami sztuki”. Właśnie to pierwsze zetknięcie w muzeum we Lwowie ukształtowało jego drogę twórczą.
Nowosielski wychodził z założenia, że najlepiej zrozumieć kulturę Wschodu, obcując z nią. Wystawa w CSW to umożliwia. Artysta, który dorastał w czasie wojny, wielokrotnie zaznaczał, że brzydzi się przemocą i nazywał siebie internacjonalistą, co dodatkowo potwierdza, że wybór go na patrona ekspozycji był bardzo trafny.
Wystawa prezentuje prace blisko pięćdziesięciu artystów. Na ekspozycji wydzielono cztery strefy: życie i śmierć poza granicami, kolor, metafizyka codzienności, światło i ciemność. Zabieg podziału sprawia, że wystawa, choć wielotematyczna i różnorodna pod względem technik wykonania, jest spójna i uporządkowana.
Na ekspozycji mamy: obrazy, rzeźby, instalacje, a nawet filmy. Wszystkie prace odwołują się do pojęcia metafizyczności. Choć widz ma do czynienia z fizycznymi obiektami, odnosi wrażenie, że twórcy starali się uchwycić to, co niewidoczne i duchowe. Wystawa jest zderzeniem sacrum i profanum. Uwydatnia, że sztuka nie jest jedynie komentarzem do rzeczywistości, czy manifestem, ale przestrzenią do dyskusji o tym, co fizycznie nieuchwytne.
Z ukraińskim sąsiadem mamy wspólną historię. Natura, która nas otacza, jest podobna; nasze wierzenia, korzenie i kultura zawsze się splatały, więc widzowie, bez względu na pochodzenie, bez trudu odczytują przekaz, który artyści zawarli w pracach.
Bizantyjska nostalgia w trzech ujęciach
Wystawę otwiera film Anatoly’ego Gankevicha zatytułowany „Aquatoria”. Powstał w ramach projektu „Spojrzenie słońca”. Są to tak naprawdę trzy oddzielne projekcje wideo zespolone ze sobą. Hipnotyzujący obraz na zmianę rozdziela się i łączy. Podczas projekcji nie pada żadne słowo. To muzyka buduje atmosferę i nakreśla emocje. Film jest punktem wystawy, którego nie można pominąć ani przejść obok niego obojętnie.
Kim jest odbiorca wystawy?
To ekspozycja nie tylko dla miłośników sztuki. Może wręcz dla ,,niemiłośników”. Wystawa otwiera drzwi do nieoczywistych zestawień sztuki polskiej i ukraińskiej. Jest swego rodzaju kontynuacją ekspozycji „Ukraina. Pod innym niebem” z 2022 roku, na której oddano głos artystom tuż po inwazji Rosji na Ukrainę. „Bizantyjska nostalgia” pozwala na bliższe poznanie się poprzez sztukę w mniej tragicznych okolicznościach.
Artyści w twórczym dialogu
Magdalena Abakanowicz, Mykhailo Alekseenko, Roman Artymowski, Nazar Bilyk, Olaf Brzeski, Tadeusz Brzozowski, Marek Chlanda, Tytus Czyżewski, Oleksandr Dubovyk, Stanisław Fijałkowski, Anatoly Gankevich, Stefan Gierowski, Oleg Holosiy, Dmytro Hrek, Tadeusz Kantor, Marek Kijewski, Mykola Kryvenko, Anatoly Kryvolap, Zinaida Kubar, Pavlo Makov, Zbigniew Makowski, Mykola Matsenko, Roman Minin, Jarosław Modzelewski, Dmytro Mykytenko, Jerzy Nowosielski, Roman Opałka, Zoya Orlova, Sergii Radkevych, Oleksandr Roitburd, Erna Rosenstein, Danyil Rovenchyn, Arsen Savadov, Polina Shcherbyna, Tiberiy Silvashi, Yurii Solomko, Beata Stankiewicz, Roman Stańczak, Henryk Stażewski, Oleksandr Sukholit, Maryna Talutto-Papirna, Tomasz Tatarczyk, Valeria Trubina, Artem Volokitin, Zbigniew Warpechowski, Andrzej Wróblewski, Oleksandr Zhyvotkov, Kostiantyn Zorkin.
Wystawa „Bizantyjska nostalgia”
Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski
Kuratorka wystawy: Victoria Burlaka
26.01.2024-07.04.2024
